Odleżyny to bardzo przykra i uciążliwa dolegliwość – zarówno dla samego chorego, jak i dla jego otoczenia. Leczenie jest trudne, żmudne i pracochłonne, a w dodatku w ranę może wdać się zakażenie. Dlatego należy zrobić wszystko co tylko się da, aby odleżynom zapobiegać. Jak nie dopuścić do ich powstania? Jak pomóc seniorowi, u którego już się pojawiły?

Czym są odleżyny?

Odleżyny to rany powstające w miejscach długotrwałego ucisku na tkanki, który uniemożliwia właściwy przepływ krwi. W dalszej kolejności dochodzi do owrzodzenia, które obejmuje także tkankę podskórną. Odleżyny mogą zakończyć się martwicą sięgającą mięśni, ścięgien, a nawet samych kości, a także zagrażającym życiu zakażeniem bakteryjnym. Zaczyna się jednak dość niewinnie – od niewielkiego zaczerwienienia w miejscu ucisku, ewentualnie obrzęku i lekkiego bólu w miejscu ucisku. W zależności od tego, w jakiej pozycji senior zazwyczaj leży, szczególnie narażone na powstanie odleżyn mogą być różne obszary ciała. Zawsze są to jednak te części, na których opiera się ciężar ciała. W przypadku pozycji na plecach są to głównie kość krzyżowa, pośladki, łydki, łopatki i potylica. Odleżyny mogą powstać także w okolicach stawu biodrowego, w miejscu złączenia obu kolan, a także w okolicach kostek i małżowin usznych. Z całą pewnością odleżyny nie są więc błahą i niegroźną przypadłością, którą można lekceważyć. Wręcz przeciwnie – należy potraktować ją bardzo poważnie i włożyć dużo wysiłku w profilaktykę.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Odleżyny powstają u osób długotrwale unieruchomionych, spędzających dużo czasu w jednej pozycji – niekoniecznie u kogoś, kto jest obłożnie chory i nie wstaje z łóżka.  Mogą pojawić się także u kogoś, kto porusza się na wózku inwalidzkim. Powstawaniu odleżyn sprzyjają rozmaite czynniki ryzyka, w tym podeszły wiek oraz współwystępowanie innych chorób, m.in. otyłości, cukrzycy (wpływa negatywnie na proces gojenia się ran), miażdżycy, niedokrwistości (niewystarczające dotlenienie komórek), a także problemów z nietrzymaniem moczu i kału. Także jeśli senior jest osłabiony inną chorobą, ryzyko powstania odleżyn wzrasta. Należy je zminimalizować, zapewniając mu odpowiednią opiekę. Niestety, odleżyny mogą powstać nawet w ciągu jednej nocy, dlatego nie można ani na chwilę stracić czujności.

Jak zatem zapewnić podopiecznemu właściwą profilaktykę? Przede wszystkim trzeba zadbać o to, by wystarczająco często (co najmniej raz na dwie godziny) zmieniał pozycję, w jakiej się znajduje. O ile to możliwe, należy jednak unikać samodzielnego dźwigania chorego, ponieważ jest to zadanie niezwykle obciążające fizycznie. Lepiej posiłkować się wszelkimi udogodnieniami, takimi jak poduszki, których umiejętne przesuwanie gwarantuje zmianę pozycji seniora bez nadmiernego wysiłku ze strony opiekuna.

Elementy pomocne w zapobieganiu odleżyn

Kolejny ważny etap to zakup specjalnego materaca przeciwodleżynowego – jest niezbędny w skutecznym zapobieganiu powstawania odleżyn. Może być to materac gąbkowy, wodny bądź pneumatyczny (napełniany powietrzem). Najlepiej jednak, by ciało seniora nie spoczywało bezpośrednio na materacu. Ważne są dodatkowe odciążające gąbki czy nadmuchiwane opaski, wkładane w miejsca szczególnie narażone na otarcia. W pozycji na boku świetnie sprawdzą się wypełnione kulkami styropianowymi poduszki-rogale, jak dla kobiet w ciąży (ochronią miejsca złączenia kolan i kostek) albo typowe poduszki przeciwodleżynowe dla seniorów, dostępne w sklepach z artykułami medycznymi.

Warto zadbać także o odpowiednie ubrania – bieliznę, która nie uciska w pasie czy pachwinach, skarpety z luźnym ściągaczem. Można też podeprzeć kołdrę w kilku miejscach, aby nie stykała się bezpośrednio z ciałem podopiecznego. Z kolei prześcieradło warto często naciągać, aby nie powstawały na nim jakiekolwiek zgrubienia ocierające naskórek. Warto też wykonywać z seniorem ćwiczenia bierne, wielokrotnie zginać jego ręce w łokciach, a nogi w stawach. Pozwoli to pobudzić mikrokrążenie kończyn, co jest niezwykle ważne w profilaktyce przeciwodleżynowej.

Pielęgnacja

Nie mniej istotne jest pilnowanie, by ciało seniora było zawsze utrzymywane w czystości – dokładnie, ale delikatnie myte, po myciu osuszane i nawilżane, często wietrzone. Powstawaniu odleżyn sprzyjają bowiem zarówno zbytnia suchość skóry chorego, jak i nadmierna wilgoć. W czasie upałów warto zwilżać skórę podopiecznego. Ważne jest także pamiętanie o nawodnieniu jego ciała od wewnątrz, poprzez podawanie odpowiedniej ilości napojów. W przypadku osób nietrzymających z inkontynencją niezwykle ważne jest utrzymywanie higieny. Wiąże się z tym dokładne oczyszczanie, osuszanie oraz zasypywanie skóry talkiem.

Ciało seniora zagrożonego odleżynami trzeba też często (kilka razy dziennie) i dokładnie oglądać. Nie można zapomnieć o smarowaniu odpowiednimi kremami pielęgnacyjnymi, a także oklepywaniu miejsc szczególnie narażonych na powstanie odleżyn. Niestety, profilaktyka przeciwodleżynowa to zajęcie dość żmudne i męczące. Warto jednak podjąć to wyzwanie, ponieważ leczenie już istniejących odleżyn jest znacznie trudniejsze i bardziej pracochłonne. W dodatku niesie ze sobą ryzyko powstania groźnych dla życia powikłań.